Umowa majątkowa małżeńska a wspólność majątkowa

Wiele par jak również małżonków w trakcie małżeństwa zastanawia się nad intercyzą majątkową.

Należy wskazać, że pomiędzy małżonkami z chwilą zawarcia związku małżeńskiego powstaje ustawowa wspólność majątkowa, chyba że zawarli przed ślubem intercyzę.

Wspólność majątkowa oznacza, że przedmioty nabyte przez małżonków podczas małżeństwa wchodzą w skład ich majątku wspólnego. Zgodnie z art. 31 k.r.i.o.: § 1. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

§ 2. Do majątku wspólnego należą w szczególności: pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków; dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków; środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków; kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

W trakcie małżeństwa małżonkowie również mogą zawrzeć również umowę majątkową w przedmiocie rozdzielności majątkowej.

Umowę o rozdzielności majątkowej małżonkowie mogą sporządzić przed notariuszem w formie aktu notarialnego. Małżonek może również zwrócić się do Sądu o ustanowienie rozdzielności majątkowej np. w sytuacji braku zgody drugiego małżonka na takie rozwiązanie.

Zgodnie z art. 51 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później”.

Ponadto według art. 51¹ Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem”.

Ustrój rozdzielności majątkowej polega na tym, że małżonkowie nie mają majątku wspólnego, a każde z nich ma swój majątek osobisty, którym zarządza i rozporządza samodzielnie.

W czasie trwania rozdzielności majątkowej, małżonkowie mogą też nabywać przedmioty wspólnie. Przedmioty te jednak nie będą objęte małżeńską wspólnością majątkową, ale współwłasnością w częściach ułamkowych.

Według art. 47 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

„§ 1. Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.

§ 2. Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej”.

Rodzaj ustroju umownego ma charakter zamknięty i zgodnie z art. 47 § 1 może on polegać na: rozszerzeniu wspólności ustawowej, ograniczeniu wspólności ustawowej, ustanowieniu rozdzielności majątkowej i ustanowieniu rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.

Małżonkowie nie mogą również jednocześnie częściowo rozszerzyć bądź ograniczyć wspólności ustawowej do konkretnych przedmiotów.

Ponadto umowę małżeńską co do zasady zainteresowani mogą podpisać na przyszłość tj. przed zawarciem małżeństwa na czas trwania małżeństwa, oraz w trakcie trwania małżeństwa – na czas trwania małżeństwa, od dnia zawarcia umowy.

Jednakże istnieje również możliwość zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej z datą wsteczną tj. rozszerzającej wspólność majątkową o składniki majątkowe nabyte przez strony przed małżeństwem.

Należy też pamiętać o ograniczeniach przedmiotowych umowy rozszerzającej wspólność majątkową wynikającą z przepisu art. 49 k.r.i.o. mianowicie: nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na:

– przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny;

– prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

– prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

– wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;

– niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.

Przepis ten ma charakter normy prawnej bezwzględnie wiążąca. Postanowienia umowy włączające do wspólności przedmioty i prawa wymienione w tym przepisie są bezwzględnie nieważne, a gdy z okoliczności wynika, że bez tych postanowień umowa nie byłaby zawarta, nieważna jest cała umowa.

W sytuacji natomiast, gdyby po ustanowieniu rozdzielności majątkowej małżonkowie chcieli wrócić do wspólności majątkowej sprzed rozdzielności majątkowej, konieczne byłoby ustanowienie wspólności majątkowej małżeńskiej z rozszerzeniem wspólności majątkowej.